جرأتمندی و قاطعیت

در این نوشته با مطالب زیر آشنا می‌شوید:

تعریف جرأتمندی و قاطعیت

جرأتمندی یا قاطعیت ، یک مهارت ارتباطی است. به ما کمک می‌کند تا احساسات، افکار، باورها و نظراتمان را آزادانه و بدون اینکه حقوق دیگران را ضایع کنیم بیان نماییم. شیوه‌های ارتباطی دیگری مانند پرخاشگری (Aggression) که باعث تجاوز به حقوق دیگران می‌شود و یا منفعل بودن (Passive) که باعث تضییع حقوق خودمان می‌شود وجود دارد. شما شاید واژه پرخاشگر – منفعل (Passive-Aggressive) را نیز شنیده باشید. وقتی این واژه استفاده می‌شود که کسی شدیداً خشمگین باشد ولی به‌صورت غیر مستقیم آن را بروز دهد. مثلا فردی از دست شما عصبی است اما آشکارا سر شما داد نمی‌زند و یا به شما حمله نمی‌کند ولی هنگام خروج درب را محکم می‌بندد.

چند سوءتفاهم در مورد جرأتمندی با قاطعیت

معمولا افراد از این سوء تفاهم‌ها برای اینکه عدم قاطعیت خود را توجیه کنند استفاده می‌کنند:

جرأتمندی در واقع همان پرخاشگری است!

برخی از افرادی که پرخاشگرند فکر می‌کنند چون نیازهای خود را بیان می‌کنند جرأتمند و قاطع هستند. درست است که در پرخاشگری و جرأتمندی نیازهایمان را بیان می‌کنیم اما تفاوت‌های مهمی بین اینکه نیازهایمان را قاطعانه بیان کنیم یا پرخاشگرانه وجود دارد. این تفاوت‌ها در کلمات مورد استفاده، آهنگ کلام و زبان بدنی ما هستند. در ادامه این تفاوت‌ها را به‌صورت دقیق‌تر بررسی خواهیم کرد.

اگر جرأتمند باشم به هرآنچه که می‌خواهم می رسم!

جرأتمندی و قاطعیت بدین معنا نیست که همیشه به آنچه که می‌خواهیم می‌رسیم. در واقع قاطع بودن هرگز نتیجه را تضمین نمی‌کند. قاطعیت یعنی به‌گونه‌ای خود را بیان کنیم که به نیازهای خود و دیگران احترام بگذاریم. گاهی آنچه را می خواهیم به‌دست می‌آوریم وگاهی خیر. گاهی هم به یک وضعیت مناسب و حد وسط می‌رسیم.

جرأتمند بودن یعنی باید در هر موقعیتی جرأتمند باشم!

جرأتمند به این معنا نیست که باید در هر شرایطی قاطع باشیم. شما ممکن است به این واقعیت دست پیدا کنید که در شرایط خاصی قاطعیت مفیدترین روش رفتار نیست. به‌طور مثال اگر شما با یک فرد مست و پرخاشگر برخورد کنید قاطعیت ممکن است سلامت شما را به خطر بیندازد. در این شرایط ممکن است یک برخورد منفعل مناسب‌تر باشد.

دلایل جرأتمند یا قاطع نبودن

ما از همان ابتدا جرأتمند به‌دنیا می‌آییم. یک نوزاد را در نظر بگیرید. کودکان وقتی چیزی می‌خواهند گریه می‌کنند و هیجان خود را آزادانه ابراز می‌کنند. سپس به تدریج رفتارشان را متناسب با پاسخ‌های محیطی تطبیق می‌دهند. که شامل بازخوردهای خانواده، دوستان، همکاران و منابع قدرت است. به‌عنوان مثال اگر خانواده شما با داد و فریاد با مشکلات برخورد کنند شما نیز ممکن است همین روش را یاد بگیرید. برعکس اگر خانواده شما قبل از ارضا نیازهای خودشان بخواهند دیگران را راضی نگه دارند شما نیز ممکن است احساس کنید جرأتمندی برایتان مشکل است. اگر خانواده شما عقیده داشته باشند که شما نباید هیجانات منفی خود را بروز دهید و اگر بروز دهید تنبیه یا مسخره شوید به‌راحتی می‌آموزید که هیجانات منفی خویش را پنهان کنید.

برای اینکه علت از دست دادن جرأت خود را پیدا کنید سؤالات زیر می‌توانند مفید باشند:

• خانواده شما چگونه اختلافات و تعارضات بین فردی خود را رفع می کنند؟
• وقتی ایشان با کسی مخالف هستند یا از رفتار کسی ناراحت می‌شوند چگونه عمل می‌کنند؟
• برای حل کردن مشکلاتتان خانواده شما چه راهی به شما آموخته است؟
• پیام‌هایشان چه بوده است؟
• چه راهی را برای رسیدن به مطالبات خود به‌جای درخواست مستقیم آموخته‌اید؟ (مثلا گریه کردن، فریاد کشیدن، تهدید کردن و…)
• آیا همچنان از همین روش‌ها استفاده می‌کنید؟

همانطور که در بالا دیده می شود اغلب دلایل معتبری برای جرأتمند نبودن پیدا می شود! در کودکی و نوجوانی می‌آموزیم که به گونه‌ای عمل کنیم که در همان لحظه کارآمد باشد. مثلا اگر در برابر والدین یا دوستانمان جرأتمند و یا پرخاشگر باشیم ممکن است برایمان دردسر ساز باشد. بنابراین یاد می‌گیریم که تحت کنترل باشیم. یا ممکن است بیاموزیم که برای بودن باید جنگنده باشیم.

بهتر است اینگونه ببینید که خود و خانواده‌تان در یک سیکل معیوب گرفتار شده‌اید و اکنون شما تصمیم گرفته‌اید تا این چرخه را بشکنید و یک روش قاطعانه زندگی را بیاموزید. یعنی شما این روش های رفتاری ناکارامد را به گردن خانواده نمی‌اندازید.

باورهای خودشکنانه:

ممکن است باورهای غیر واقعی در باره اینکه نمی‌توانیم جرأتمند باشیم یا اگر قاطع باشیم اتفاق بدی می‌افتد داشته باشیم. این باورها معمولا یکی از مهمترین موانع هستند. به چند نمونه توجه کنید:

• آنچه را که می‌خواهم بیان کنم نشانه گستاخی و بی‌ادبی است!
• اگر جرأتمند و قاطع باشم دیگران را آزار خواهم داد و روابطم با ایشان مخدوش می شود!
• اگر چیزی را که به آن فکر می کنم بگویم شدیدا باعث خجالت خواهد بود!

نداشتن مهارت

یعنی نداشتن مهارت های کلامی و غیر کلامی قاطعیت و جرأتمندی. برای قاطع بودن باید این مهارت ها را تمرین کرد.

اضطراب و نگرانی

ممکن است بدانیم چگونه رفتار کنیم اما به علت مضطرب شدن احساس کنیم که نمی توانیم جرأتمند باشیم. ما باید بیاموزیم که چگونه اضطراب‌مان را کنترل کرده و تنش فیزیکی خویش را کم کنیم.

ارزیابی موقعیت

گاهی نمی دانیم در چه شرایطی چه رفتاری مناسب است. در این زمینه سه اشتباه بزرگ وجود دارد. اشتباه بین پرخاشگری و جرأتمند بودن، بین سیاست داشتن و جرأتمند نبودن و بین حامی بودن و جرأتمند نبودن!

تأثیر فرهنگ

برخی فرهنگ‌ها برای قاطع بودن و جرأتمندی چندان ارزش قایل نیستند. در این شرایط باید مزایا و معایب جرأتمندی در شرایط خاص اجتماعی سنجیده شود.

عواقب جرأتمند یا قاطع نبودن

مهمترین اثر جراتمند نبودن کاهش اعتماد به نفس است. اگر منفعل برخورد کنیم نمی‌توانیم افکار و احساسات خود را به دیگران بفهمانیم. این بدان معناست که ممکن است ما با موافقت خود مسأله را پایان دهیم و نیازهای دیگران را به‌جای نیازهای خود ارضا کنیم. این روند درنهایت به احساس بی‌هدفی و ناتوانی در کنترل زندگی می‌انجامد. اگر هیچگاه خود را آزادانه بیان نکنیم پس از مدتی احساس عصبی شدن و اضطراب به ما دست می‌دهد. همچنین می‌تواند به اختلال در روابط بین فردی منجر شود. فکر می‌کنیم اطرافیانمان درکمان نمی‌کنند.

کمبود جراتمندی در هراس اجتماعی شایع است. افراد مبتلا به هراس اجتماعی فکر می‌کنند دیگران نگاه نقادانه‌ای به ایشان دارند و به همین علت از موقعیت‌های اجتماعی دوری می‌کنند.

اما اگر پرخاشگرانه برخورد کنیم کم کم دوستان و احترام دیگران را از دست خواهیم داد. این مسأله هم می‌تواند باعث کاهش اعتماد به نفس ما شود. پژوهش های فراوانی در این زمینه صورت گرفته است. افراد قاطع کمتر دچار افسردگی می شوند و وضعیت سلامت بهتری دارند. جراتمندی کمتر با سوء مصرف مواد نیز همراه است!

چقدر جرأتمند یا قاطع هستید؟

برای شروع بهتر است مشخص کنیم در چه شرایطی و چگونه جرأتمند یا قاطع هستیم. گاهی در جرأتمند بودن توانا هستیم و در برخی موارد احساس می کنیم که افکار و خواسته‌هایمان را نمی‌توانیم به‌خوبی بیان کنیم. جدول 1 کمک می‌کند تا متوجه شویم چگونه جرأتمند هستیم و چگونه خود را ارتقا دهیم. در ستون سمت راست وضعیت‌های متفاوتی که نیاز به جرأتمندی یا قاطعیت دارند لیست شده است. در ردیف بالا نیز گروه‌هایی که به‌طور معمول با ایشان رابطه داریم لیست شده‌اند. شما باید به هر خانه این جدول بر اساس موقعیت و گروه نمره دهید. برای مثال اگر به راحتی در برابر افراد غریبه اعتراض خود را بیان می کنید و هیچ مشکلی را احساس نمی کنید در خانه مربوطه عدد صفر را قرار دهید. برعکس در صورتی که به‌هیچ‌وجه نمی‌توانید در موقعیت مورد نظر و در برابر گروه مورد نظر قاطع باشید عدد پنج را در خانه مربوطه قرار دهید. بسته به شرایط می‌توانید از صفر تا پنج نمره دهید.

در ابتدای کار این جدول را کامل کرده و نزد خود نگهدارید. پس از انجام تکالیف بعدی یک بار دیگر این جدول را پر کرده تا مشخص شود در چه قسمت‌هایی پیشرفت داشته‌اید و در چه قسمت‌هایی نیاز به کار بیشتر دارید.

ویژگی‌های انواع روش‌های ارتباطی

مهم است بدانیم که ویژگی‌های کلامی و غیر کلامی انواع روش‌های ارتباطی چگونه است. اگر این ویژگی‌ها را بشناسیم می‌توانیم رفتار منفعل، پرخاشگرانه یا جرأتمندانه را در خود و سایرین تشخیص دهیم. ممکن است با کلام قاطعانه برخورد کنیم اما ارتباط غیر کلامی منفعلمان ناقض کلاممان باشد. به‌طور مثال اگر به آهستگی و بدون نگاه مستقیم چشمی و در حالی که پایمان می‌لرزد بگوییم «وقتی این کار را می‌کنی برای من خوشایند نیست.» – که البته کلامی جرأتمندانه است – رفتار غیر کلامی ما تأثیر گفتارمان را کم کرده و پیاممان به‌درستی منتقل نخواهد شد.

ویژگی‌های ارتباط و برخورد منفعل

تعریف ارتباط و برخورد منفعل

ارتباط و برخورد منفعل یعنی عدم ابراز صادقانه احساسات، افکار و باورها و اجازه به دیگران برای تضییع حقوقمان یا ابراز احساسات و افکار بگونه‌ای که با شرمندگی و پوزش و خوار نمودن خود همراه باشد تاجایی که دیگران به‌راحتی به آنها احترام نگذارند.

ویژگی‌های کلامی ارتباط و برخورد منفعل:

• جملات طولانی بی‌هدف
• نگفتن اصل مطلب
• حرف زدن با تأخیر و مکث‌های فراوان
• گلو صاف کردن مکرر
• عذرخواهی مکرر بی‌علت و نامتناسب با صدایی آرام و ناپایدار
• استفاده از عباراتی مانند: اگر خیلی مشکلی نداره …
• استفاده زیاد از کلماتی مانند شاید، تقریبا، مِن مِن کردن و …
• صدای آهسته و یکنواخت
• تون صدای نالان و لرزان
• لحن خیلی نرم یا خیلی گرم
• ساکت و آرام
• توجیهات مکرر، مانند: من کلا آدم ساکتی هستم و …
• عذرخواهی مکرر مانند:  ببخشید اگر ناراحتتون کردم و…
• ملایم ساختن کلام: این فقط نظر من است، شاید من اشتباه کنم و …
• مردود شمردن خود: اصلا مسأله مهمی نیست، ایرادی ندارد و …
• تحقیر خود: من بدرد نمی خورم و …

ویژگی‌های غیر کلامی ارتباط و برخورد منفعل

• اجتناب از نگاه در چشم دیگران
• نگاه پایین
• قوز کردن
• دست‌های خود را به هم مالیدن
• خندیدن هنگام عصبانیت
• با دست جلوی دهان را گرفتن
• دست به سینه بودن
• هنگام نقد شدن لبخند زدن
• بالا بردن ابروها هنگام انتظار
• لرزش فک
• لب گزیدن

شیوه تفکر در ارتباط و برخورد منفعل

• من را به حساب نمی‌آورند
• تفکرات، احساسات و نیازهای من از مال دیگران کم اهمیت‌تر است
• دیگران مرا دوست ندارند و درمورد من بد فکر می‌کنند
• اگر نه بگویم دیگران را ناراحت می‌کنم و مسئول ناراحتی ایشان خواهم بود

فواید احتمالی ارتباط و برخورد منفعل

• به‌عنوان افرادی فداکار مورد ستایش قرار گرفتن.
• اگر در کاری مشکلی پیش آید به‌ندرت سرزنش می‌شوند. چون معمولا خودشان کاری را شروع نمی‌کنند.
• دیگران از ایشان مراقبت می‌کنند.
• مشکلات و تعارضات را مخفی می‌کنند که در کوتاه مدت اضطراب را کم می‌کند.

عواقب منفی ارتباط و برخورد منفعل

• برخی مواقع خشم و استرس به‌صورت پرخاشگرانه فوران می‌کند.
• دیگران ممکن است خواسته‌های غیر منطقی پیدا کنند.
• ممکن است در روابط ناسالم درگیر شوند و به‌راحتی هم نتوانند آن روابط را تغییر دهند.
• خود را در حدی که تصویری دوست داشتنی در نگاه دیگران داشته باشند محدود می‌کنند.
• وقتی خشم را سرکوب می‌کنند سایر احساسات مثبت کمرنگ‌تر می‌شوند.
• کاهش اعتماد به نفس.

ویژگی‌های ارتباط و برخورد پرخاشگرانه:

تعریف ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

ارتباط و برخورد پرخاشگرانه یعنی شما به‌گونه‌ای پای حقوقتان می‌ایستید و احساسات خود را بروز می‌دهید که به‌طور معمول نامتناسب بوده و حقوق دیگران را ضایع می‌کنید. به‌طور معمول دیگران احساس می‌کنند درمواجهه با فرد پرخاشگر تخریب شده‌اند. به‌طور معمول با پایین نگه داشتن دیگران همراه است. وقتی تهدید می‌شود حمله می‌کند.

ویژگی‌های کلامی ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

• صدای گوش‌خراش، طعنه‌آمیز
• مسلط، تعداد کم درنگ‌ها در کلام
• اغلب ناگهانی و کوتاه
• اغلب سریع
• تأکید بر کلمات سرزنش‌آمیز
• صدای خشن
• تون کلام طعنه‌آمیز، سرد، تند و خشن
• صوتی گوش‌خراش، اغلب فریاد می‌کشند
• استفاده از تهدید، به‌عنوان مثال: “شما بهتر است مراقب کار خود باشید” و یا “اگر اینکار را نکنید …”
• کلام تحقیرآمیز مانند: احمق نشو …
• نظرات قضاوتی با تأکید روی باید، نباید و بد: تو نباید اینجا می‌آمدی …
• اظهارات جنسی و نژادپرستانه
• لافزن: من مشکل شما رو ندارم و…
• بیان نظرات به‌صورت قانون: هیچکس اینجوری عمل نمی‌کنه!  این روش بی‌مصرفه!
• سؤالات تهدیدآمیز: هنوز تمومش نکردی؟ معلوم هست چه کار می‌کنی؟

ویژگی‌های غیر کلامی ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

• به زور وارد فضای شخص دیگر شدن
• زل زدن به شخص دیگر
• حرکاتی مانند، فشار دادن دندان‌ها و مشت
• راه رفتن به اطراف بی‌صبرانه
• به جلو خم شدن
• نیشخند
• اخم
• فشردن فک

شیوه تفکر ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

• قبل از اینکه دستت به من برسد ادبت می‌کنم.
• من حرف اول را می‌زنم.
• دنیا سرزمین نبرد است و من برنده خواهم بود.

فواید احتمالی ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

• دیگران را برای رسیدن به مقاصد خود مجبور می‌کنید.
• کارها مطابق میل شما پیش می‌روند.
• کمتر آسیب پذیر هستید.
• کمتر احساس کنترل شدن را دارید.
• رهایی از تنش.
• احساس قدرت می‌کنید.

عواقب منفی ارتباط و برخورد پرخاشگرانه

• دشمن‌تراشی و نفرت دیگران
• احساس بدبینی و ترس مداوم  پیدا می‌کنید.
• اگر همیشه به‌دنبال کنترل و تسلط بر دیگران باشید به سختی احساس آرامش می‌کنید.
• ارتباطات شما بر اساس احساسات منفی شکل گرفته و پایدار نمی‌مانند.
• افراد پرخاشگر احساس حقارتی دارند که با تحقیر دیگران می‌خواهند آن را جبران کنند.
• احساس گناه و شرم.
• کاهش اعتماد به نفس.

ویژگی‌های برخورد و رفتار پرخاشگر منفعل

تعریف برخورد و رفتار پرخاشگر منفعل

برخورد و رفتار پرخاشگر منفعل در این سبک، فرد منفعل به نظر می‌رسد، اما به‌شیوه‌های ظریف یا غیرمستقیم خشم خود را نشان می‌دهد. به‌عنوان مثال، اگر شریک زندگی آنها وعده خود را زیر پا بگذارد، ممکن است احساس عصبانیت کند اما به شریک خود بگوید که عصبانی نیست. در این شرایط، ممکن است طعنه‌آمیز رفتار کنند یا به‌راحتی فراموش کند که به پیام‌های متنی شریک خود پاسخ دهد.

ویژگی‌های برخورد و رفتار جرأتمندانه

تعریف برخورد و رفتار جرأتمندانه

برخورد و رفتار جرأتمندانه یعنی ابراز احساسات و بیان افکار و ایده‌ها به‌صورت آزادانه و صادقانه به‌گونه‌ای که به حقوق دیگران تجاوز نشود. یک جاگزین برای پرخاشگری که در آن به حقوق دیگران تجاوز می شود و برای انفعال که در آن حقوق خودمان ضایع می‌شود است.

ویژگی‌های کلامی برخورد و رفتار جرأتمندانه

• صدایی محکم ولی آرام
• مسلط و بدون درنگ و وقفه
• ضرب آهنگی پیوسته و متعادل
• تون صدا متوسط درعین حال گرم
• صمیمی و شفاف و صادقانه
• بلندی صدا متناسب با شرایط
• گزاره‌ها با من شروع می‌شوند، مختصر و باهدف مشخص هستند: من دوست دارم، من دوست ندارم، من می‌خواهم
• عبارات همکارانه: نظر شما در این مورد چیست؟
• ابراز علاقه خود به‌صورت همدلانه: من ترجیح می‌دهم …
• تمایز بین نظر شخصی و حقیقت یا قانون: تجربه من متفاوت است، من جور دیگری فکر می‌کنم…
• پیشنهاد بدون باید و نباید: چطور است که … یا اگر علاقه‌مند هستید…..
• انتقاد سازنده بدون سرزنش: وقتی صحبت مرا قطع کردید عصبی شدم.
• پرسیدن نظر دیگران.
• ابراز تمایل برای بررسی سایر راه حل‌ها. مانند: چگونه می‌توان این مشکل را دور زد؟

ویژگی‌های غیر کلامی برخورد و رفتار جرأتمندانه

• شنونده پذیرا
• نگاه مستقیم بدون زل زدن
• قامت راست و طرز برخورد باز
• دست‌ها از هم باز
• لبخند هنگام رضایت
• نشان دادن ناخوشنودی هنگام عصبانیت
• ثبات در وضعیت بدنی
• عضلات فک آرام

شیوه تفکر برخورد و رفتار جرأتمندانه

• من اجازه نمی‌دهم از من سوء استفاده شود و به دیگران نیز آسیبی نمی‌رسانم.

نتایج مثبت برخورد و رفتار جرأتمندانه

• افزایش اعتماد به نفس
• افزایش شانس به‌دست آوردن چیزهایی که می‌خواهیم
• ابراز وجود به این ترتیب باعث جلوگیری از افزایش درد و رنج می‌شود.
• دیگران را راحت‌تر درک می‌کنیم و دوست داریم.

عواقب احتمالی منفی برخورد و رفتار جرأتمندانه

• دوستان و خانواده شما ممکن است از انفعال شما سود برده و در برابر جرأتمندی شما کارشکنی کنند.
• به این علت که رفتارهای آموخته شده از کودکی را تغییر می‌دهید ممکن است مضطرب شوید.
• تضمینی وجود ندارد که همواره به آنچه که می‌خواهید برسید.
• معمولا جرأتمند بودن سخت است!