دکتر ترابی روان‌پزشک و روان‌درمانگر تحلیلی

اختلال پانیک – هراس

نویسنده: غلامرضا ترابی پاریزی
پانیک یا هراس - دکتر ترابی

در این نوشته با مطالب زیر آشنا می‌شوید:

اختلال پانیک چیست؟

افرادی که اختلال پانیک دارند، حملات پانیک مکرر و غیرمنتظره‌ای را تجربه می‌کنند. این حملات با یک موج ناگهانی از ترس یا ناراحتی یا احساس نداشتن کنترل، حتی زمانی که هیچ خطر یا محرک واضحی وجود ندارد، مشخص می‌شوند. نه همه افرادی که حمله پانیک را تجربه می‌کنند، دچار اختلال پانیک می‌شوند (جدول 1).

معیارهای تشخیصی اختلال پانیک (هراس) در DSM-5-TR
الف. حملات پانیک (هراس) غیرمنتظره مکرر. حمله پانیک (هراس) یک موج ناگهانی ترس شدید یا ناراحتی شدید است که در عرض چند دقیقه به اوج خود می رسد و در طی آن چهار (یا بیشتر) از علائم زیر رخ می‌دهد (توجه: این حمله می‎‌تواند در حالتی که فرد آرام یا مضطرب است رخ دهد.):
  1. تپش قلب، احساس ضربان قوی قلب، یا تند شدن ضربان قلب
  2. عرق کردن
  3. لرزیدن یا تکان خوردن
  4. احساس تنگی نفس یا خفگی
  5. احساس خفه شدن در گلو
  6. درد یا ناراحتی قفسه سینه
  7. حالت تهوع یا ناراحتی شکمی
  8. احساس سرگیجه، بی ثباتی، سبکی سر یا غش
  9. احساس سرما (یخ کردن) یا احساس گرما (گر گرفتن)
  10. پارستزی (بی حسی یا گزگز)
  11. مسخ واقعیت (احساس غیرواقعی بودن) یا مسخ شخصیت (از خود جدا شدن)
  12. ترس از دست دادن کنترل یا «دیوانه شدن»
  13. ترس از مردن
توجه: علائم خاص فرهنگ (به عنوان مثال، وزوز گوش، درد گردن، سردرد، جیغ زدن یا گریه غیرقابل کنترل) ممکن است دیده شود. چنین علائمی نباید به عنوان یکی از چهار علامت مورد نیاز در نظر گرفته شود.
ب. حداقل یکی از حملات به مدت یک ماه (یا بیشتر) با یکی یا هر دو مورد زیر همراه بوده است:
  1. ترس یا نگرانی مداوم در مورد حملات پانیک (هراس) بعدی یا عواقب آن (مثلاً از دست دادن کنترل، حمله قلبی، «دیوانه شدن»).
  2. تغییر قابل توجه و ناسازگار در رفتار فرد در رابطه با حملات (مثلاً رفتارهایی که برای جلوگیری از حملات پانیک (هراس) طراحی شده‌اند، مانند اجتناب از ورزش یا موقعیت های ناآشنا).
ج. این اختلال به اثرات فیزیولوژیکی یک ماده (مثلاً یک ماده سوء مصرف شده، یک دارو) یا شرایط پزشکی دیگر (مانند پرکاری تیروئید، اختلالات قلبی ریوی) مربوط نباشد.
د. این اختلال با یک اختلال روانی دیگر بهتر توضیح داده نمی‌شود. به‌عنوان مثال، حملات پانیک (هراس) فقط در پاسخ به موقعیت‌های اجتماعی ترسناک (اختلال اضطراب اجتماعی) یا فقط در پاسخ به اشیاء یا موقعیت‌های ترسناک (فوبیای خاص) یا فقط در پاسخ به افکار وسواسی، ( مانند اختلال وسواسی – جبری )، یا فقط در پاسخ به یادآورهای آسیب ( اختلال استرس پس از آسیب)، یا فقط در پاسخ به جدایی از افراد مهم (مانند اختلال اضطراب جدایی) رخ نمی‌دهد.

حملات پانیک معمولاً شامل علائم فیزیکی هستند که ممکن است شبیه به حمله قلبی به نظر برسند، مانند لرزش، سوزن سوزن شدن یا ضربان قلب سریع. حملات پانیک می‌توانند در هر زمانی رخ دهند. بسیاری از افرادی که اختلال پانیک دارند، نگران احتمال وقوع حمله دیگری هستند و ممکن است به طور قابل توجهی زندگی خود را تغییر دهند تا از بروز حمله دیگری جلوگیری کنند. حملات پانیک می‌توانند به طور مکرر، چندین بار در روز یا به ندرت، چند بار در سال اتفاق بیفتند.

اختلال پانیک معمولاً در اواخر نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شود. زنان بیشتر از مردان در معرض ابتلا به اختلال پانیک هستند.

علائم و نشانه‌های اختلال پانیک چیست؟

افرادی که دچار اختلال پانیک هستند ممکن است:

علائم جسمی در حین حمله پانیک، مانند:

تشخیص‌های افتراقی اختلال پانیک چیست؟

انواع بیماری‌ها پزشکی ممکن است علائمی شبیه حمله پانیک ایجاد کنند. این موارد عبارتند از تومورهای مغزی و صرع که لوب تمپورال و ساختارهای زیر قشری مجاور را درگیر می‌کند، برخی از بیماری‌های غدد درون ریز مانند پرکاری تیروئید و فئوکروموسیتوم، شرایط قلبی ریوی که باعث درد قفسه سینه، تپش قلب، یا ناراحتی تنفسی می‌شود (مانند انفارکتوس میوکارد، آریتمی قلبی، آسم و آمبولی ریوی)، تعدادی از داروها می‌توانند علائم هراس را ایجاد کنند، از جمله کورتیکواستروئیدها، محرک‌ها، هورمون‌های خاص و برخی از داروهای آسم، محرک‌های غیرقانونی و مواد توهم‌زا، کافئین و ماری‌جوانا.

اختلال پانیک چه عواملی دارد؟

اختلال پانیک گاهی اوقات در خانواده‌ها دیده می‌شود، اما هیچ‌کس نمی‌داند دقیقاً چرا بعضی از اعضای خانواده این اختلال را دارند و دیگران ندارند. مطالعات خانواده و دوقلوها به وضوح نشان می‌دهد که اختلال پانیک دارای یک جزء ارثی است (تخمین زده شده در 35٪ تا 40٪). محققان دریافته‌اند که چندین قسمت از مغز و برخی فرآیندهای بیولوژیکی ممکن است نقش اساسی در ترس و اضطراب ایفا کنند. برخی از محققان فکر می‌کنند حملات پانیک مانند “آلارم‌های کاذب” هستند که غریزه‌های بقا در بدن ما یا خیلی زیاد فعال می‌شوند، یا خیلی قوی، یا ترکیبی از هر دو. برای مثال، کسی که اختلال پانیک دارد ممکن است احساس کند قلبش تند می‌زند و فرض کند که دچار حمله قلبی شده است. این می‌تواند به یک چرخه معیوب منجر شود و باعث شود فرد حملات پانیک را به‌طور ناگهانی تجربه کند که ویژگی مرکزی اختلال پانیک است. محققان در حال بررسی نحوه تعامل مغز و بدن در افرادی با اختلال پانیک هستند تا درمان‌های تخصصی‌تری ایجاد کنند.

علاوه بر این، محققان در حال بررسی این هستند که چگونه استرس و عوامل محیطی در این اختلال نقش دارند. در بسیاری از موارد رویدادهای استرس زا درست قبل از شروع اختلال پانیک دیده می‌شود. برخی از “مزاج‌های مضطرب” و همچنین آسیب‌های دوران کودکی با نرخ بالات بروزر اختلال هراس در بزرگسالی مرتبط است.

اختلال پانیک چطور درمان می‌شود؟

اگر شما علائم اختلال پانیک را تجربه می‌کنید، با یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی صحبت کنید. پس از بررسی تاریخچه شما، یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی ممکن است یک معاینه فیزیکی انجام دهد تا مطمئن شود که یک مشکل فیزیکی غیر مرتبط باعث علائم شما نشده است. یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی ممکن است شما را به یک متخصص بهداشت روان، مانند روانپزشک، روانشناس یا کارمند اجتماعی بالینی ارجاع دهد. اولین قدم برای درمان مؤثر، دریافت تشخیص است که معمولاً از یک متخصص بهداشت روان گرفته می‌شود.

اختلال پانیک معمولاً با روان‌درمانی (گاهی اوقات به آن “درمان گفتگویی” می‌گویند)، دارو یا هر دو درمان می‌شود. با یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی درباره بهترین درمان برای شما صحبت کنید.

روان‌درمانی

روان‌درمانی شناختی-رفتاری (CBT)، نوعی از روان‌درمانی است که از نظر تحقیقاتی تأیید شده و معمولاً برای درمان اختلال پانیک استفاده می‌شود. CBT به شما روش‌های مختلفی برای تفکر، رفتار و واکنش به احساساتی که در طول یا قبل از حمله پانیک به وجود می‌آید، آموزش می‌دهد. حملات می‌توانند کمتر شوند وقتی که یاد بگیرید چگونه به احساسات جسمی اضطراب و ترس در طول حمله پانیک به طور متفاوتی واکنش نشان دهید. درمان مواجهه یک روش رایج CBT است که بر روی روبرو شدن با ترس‌ها و باورهای مرتبط با اختلال پانیک تمرکز دارد تا به شما کمک کند در فعالیت‌هایی که از آن‌ها دوری می‌کردید، شرکت کنید. درمان مواجهه گاهی اوقات همراه با تمرینات آرامش‌بخش استفاده می‌شود.

داروها

پزشکان ممکن است داروهایی را برای درمان اختلال پانیک تجویز کنند. انواع مختلفی از داروها می‌توانند مؤثر باشند، از جمله:

داروهای ضدافسردگی SSRI و SNRI معمولاً برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، اما آن‌ها همچنین می‌توانند به درمان علائم اختلال پانیک کمک کنند. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا اثر کنند. این داروها همچنین ممکن است عوارض جانبی مانند سردرد، تهوع یا مشکل در خواب ایجاد کنند. این عوارض جانبی معمولاً شدید نیستند، به‌ویژه اگر دوز از مقدار کم شروع شده و به آرامی افزایش یابد. در مورد هر گونه عوارض جانبی که ممکن است تجربه کنید با پزشک خود صحبت کنید.

بتا بلاکرها می‌توانند به کنترل برخی از علائم فیزیکی اختلال پانیک، مانند تپش قلب سریع، عرق کردن و لرزش‌ها کمک کنند. اگرچه پزشکان معمولاً بتا بلاکرها را برای اختلال پانیک تجویز نمی‌کنند، اما این دارو ممکن است در برخی شرایط که قبل از حمله پانیک رخ می‌دهد، مفید باشد.

بنزودیازپین‌ها، که داروهای آرامبخش ضد اضطراب هستند، می‌توانند در کاهش سریع علائم حمله پانیک بسیار مؤثر باشند. با این حال، برخی افراد به این داروها عادت می‌کنند و برای به‌دست آوردن همان اثر به دوزهای بالاتر نیاز دارند. برخی افراد حتی به آن‌ها وابسته می‌شوند. بنابراین، پزشک ممکن است آن‌ها را فقط برای مدت زمان کوتاهی تجویز کند اگر به آن‌ها نیاز داشته باشید.

هر دو درمان روان‌پزشکی و دارو ممکن است کمی زمان ببرند تا اثر کنند. بسیاری از افراد قبل از پیدا کردن بهترین دارو برای خود، چندین دارو را امتحان می‌کنند. یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی می‌تواند با شما همکاری کند تا بهترین دارو، دوز و مدت درمان را برای شما پیدا کند. یک سبک زندگی سالم همچنین می‌تواند به مقابله با اختلال پانیک کمک کند. مطمئن شوید که خواب کافی و ورزش می‌کنید، یک رژیم غذایی سالم دارید و به خانواده و دوستانی که به آنها اعتماد دارید برای حمایت مراجعه کنید. برای یادگیری راه‌های بیشتر برای مراقبت از سلامت روان خود، به صفحه وب NIMH درباره مراقبت از سلامت روان مراجعه کنید.

سیر اختلال پنیک چگونه است؟

اختلال پانیک معمولاً مزمن است، اگرچه اغلب نوسان دارد. حتی پس از درمان تا بهبودی، میزان عود زیاد است. به‌عنوان مثال، مطالعات اغلب نرخ عود بیش از 50% را در عرض 12 ماه پس از قطع یک داروی ضد افسردگی موثر نشان می‌دهد. با توجه به تأثیر اختلال هراس بر عملکرد روانی اجتماعی، و همچنین افزایش میزان اقدام به خودکشی در این بیماران، در صورتی که بیمار تصمیم به ترک درمان فعال داشته باشد، نظارت مستمر ضروری است.

چطور می‌توانم به خودم و دیگران که از اختلال پانیک رنج می‌برند کمک کنم؟

آموزش ببینید
یک راه خوب برای کمک به خودتان یا عزیزتان که ممکن است با حملات پانیک یا اختلال پانیک دست و پنجه نرم کند، جستجوی اطلاعات است. علائم هشداردهنده را بررسی کنید، درباره گزینه‌های درمانی اطلاعات کسب کنید و با تحقیقات جدید به‌روز باشید.
ارتباط برقرار کنید
اگر شما علائم اختلال پانیک را تجربه می‌کنید، یک گفتگوی صادقانه درباره احساساتتان با کسی که به او اعتماد دارید داشته باشید. اگر فکر می‌کنید که یک دوست یا یکی از اعضای خانواده ممکن است با اختلال پانیک دست و پنجه نرم کند، زمانی را برای صحبت با او اختصاص دهید تا نگرانی خود را ابراز کنید و او را از حمایت خود مطمئن کنید.
زمانی که باید کمک بخواهید
اگر اضطراب شما یا اضطراب یکی از عزیزانتان شروع به ایجاد مشکلاتی در زندگی روزمره کرد—مثل در مدرسه، در محل کار، یا با دوستان و خانواده—وقت آن است که به یک متخصص کمک بگیرید. با یک ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی درباره سلامت روان خود صحبت کنید.

سؤالات رایج و متداول در مورد حملات پانیک

در این قسمت سعی شده است تا در مورد رایج‌ترین سؤالاتی که بیماران در مورد حملات پانیک می‌پرسند صحبت شود. این پاسخ‌ها هدف آموزشی داشته و نمی‌توانند جایگزین ویزیت و معاینه‌ی جامع روان‌پزشکی باشند. برای پاسخ دقیق به این سؤالات به معاینه و شرح حال کامل نیاز داریم.

حمله پانیک چیست و چه علائمی دارد؟
حمله پانیک یک اپیزود ناگهانی و شدید از ترس و اضطراب است که می‌تواند شامل تپش قلب، تعریق، لرزش، تنگی نفس و حس ترس شدید باشد. این حملات معمولاً بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند و می‌توانند به شدت ناتوان‌کننده باشند.
آیا حملات پانیک خطرناک هستند؟
حملات پانیک خطرناک نیستند، اما می‌توانند به شدت نگران‌کننده و ترسناک باشند. با این حال، اگر حملات پانیک درمان نشوند، ممکن است زندگی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار دهند و منجر به مشکلات بیشتری شوند.
علت حملات پانیک چیست؟
علت دقیق حملات پانیک هنوز مشخص نیست، اما عوامل ژنتیکی، بیولوژیکی و محیطی می‌توانند نقش داشته باشند. استرس و تغییرات عمده زندگی نیز می‌توانند محرک‌های حملات پانیک باشند.
چگونه می‌توان حملات پانیک را درمان کرد؟
درمان حملات پانیک می‌تواند شامل داروها، مشاوره روان‌شناسی، و تغییرات سبک زندگی باشد. روش‌های درمانی ممکن است بسته به شدت و تعداد حملات متفاوت باشد.
آیا می‌توان از حملات پانیک پیشگیری کرد؟
اگرچه ممکن است نتوان به طور کامل از حملات پانیک پیشگیری کرد، اما کاهش استرس، تمرینات تنفسی، و حفظ یک سبک زندگی سالم می‌توانند به کاهش احتمال بروز حملات کمک کنند.
آیا حملات پانیک به طور خودبه‌خودی ناپدید می‌شوند؟
حملات پانیک ممکن است به طور خودبه‌خودی ناپدید شوند، اما بدون درمان مناسب، احتمال بازگشت آن‌ها وجود دارد. درمان می‌تواند به کاهش شدت و فراوانی حملات کمک کند.
چه کسانی در معرض خطر حملات پانیک هستند؟
افرادی که سابقه خانوادگی اضطراب و حملات پانیک دارند، کسانی که تحت استرس شدید هستند، و افرادی که تغییرات عمده زندگی را تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض خطر حملات پانیک هستند.
آیا حملات پانیک نشانه بیماری جدی‌تری هستند؟
حملات پانیک ممکن است با برخی بیماری‌های دیگر همراه باشند. مشاوره با یک متخصص می‌تواند به تشخیص دقیق‌تر کمک کند.
حمله پانیک و اختلال پانیک چه تفاوتی با هم دارند؟
حمله پانیک به یک اپیزود ناگهانی از ترس و اضطراب شدید اشاره دارد، در حالی که اختلال پانیک به شرایطی اطلاق می‌شود که فرد به طور مکرر و مزمن دچار حملات پانیک می‌شود و از وقوع دوباره آن‌ها می‌ترسد.
آیا حملات پانیک ارثی هستند؟
بله، حملات پانیک می‌توانند به صورت ارثی منتقل شوند. اگر یکی از اعضای خانواده شما به حملات پانیک مبتلا باشد، احتمال اینکه شما نیز به این حملات دچار شوید بیشتر است.
چگونه می‌توان با حملات پانیک کنار آمد؟
روش‌های کنار آمدن با حملات پانیک شامل تمرینات تنفسی، تکنیک‌های آرام‌سازی، و مشاوره روان‌شناسی می‌شود. ایجاد یک برنامه منظم برای مدیریت استرس نیز می‌تواند مفید باشد.
آیا کودکان نیز می‌توانند حملات پانیک را تجربه کنند؟
بله، کودکان نیز می‌توانند حملات پانیک را تجربه کنند. علائم ممکن است در کودکان کمی متفاوت باشد، اما اصول کلی درمان مشابه بزرگسالان است.