خودكشی و تأثیرات مثبت و منفی رسانه‌های اجتماعی

هرچند هنوز هیچ مرجع رسمی وجود چالش نهنگ آبی را تأیید نکرده‌است اما در تأثیر رسانه‌های اجتماعی بر سلامت روان جوانان تردیدی نیست.

خودکشی به یکی از علل شایع مرگ تبدیل شده‌است. نوجوانان و جوانان جزو گروه‌‍‌های در معرض خطر ویژه هستند. در سال‌های اخیر میزان خودکشی در اکثر نقاط جهان افزایش داشته‌است.

عوامل متفاوتی در ایجاد افکار خودکشی نقش دارند. مانند زمینه ژنتیکی، اختلالات روانپزشکی، مشکلات شخصیتی، بیماری‌های جسمی، بحران‌های خانوادگی، اجتماعی و مالی. بنابراین نباید نقش رسانه‌های اجتماعی را به گونه‌ای برجسته کرد تا منجر به فراموشی سایر علل جدی‌تر خودکشی شود. هرچند از نقش رسانه‌های اجتماعی نباید غافل شد.

برخی مطالعات نشان داده‌اند که بین زمان استفاده از اینترنت و خودکشی همبستگی وجود دارد. اما این همبستگی لزوما به معنای این نیست که استفاده از اینترنت علت خودکشی است. بخشی از این همبستگی مربوط به این است که افراد دچار اختلالاتی مانند اضطراب و افسردگی برای مقابله با مشکلاتشان بیشتر تمایل به استفاده از اینترنت و شبکه های اجتماعی دارند.

به چندروش رسانه‌های اجتماعی می‌توانند باعث افزایش خودکشی شوند:

زورگویی و تعرض اینترنتی:

پدیده زورگویی مشکلی گسترده در مدارس است و همه سنین مدرسه را می‌تواند درگیر کند. در این پدیده زورگو از طریق شبکه‌های مجازی قربانی را مجبور به انجام اموری می‌کند که برایش رنج‌آور و دردناک است. در صورت تمرد، زورگو قربانی را تهدید به انتشار برخی از اسرارش در فضای مجازی می‌کند. این فشار روانی می‌تواند منجر به بروز افکار خودکشی شود.

توافق خودکشی:

در برخی موارد دو نفر که دارای افکار خودکشی هستند از طریق شبکه‌های مجازی با یکدیگر آشنا شده و احساس می‌کنند که شباهت ویژه‌ای دارند. اینترنت در اینجا به عنوان یک تسهیل‌گر عمل کرده و باعث می‌شود بتوانند در مورد ترس‌هایشان در مورد خودکشی صحبت کنند. محصول این ارتباط کمرنگ شدن ترس از مرگ خواهد بود. در نهایت هر دو با هم قرار گذاشته و اقدام به خودکشی با روشی مشابه و در یک زمان می‌کنند.

خرید وسایل خودکشی

فرار از نظارت های دولتی در خرید و فروش اینترنتی آسان‌تر است. به همین علت خیلی اوقات دیده می‌شود که ابزار خودشی از طریق اینترنت تهیه شده‌است.

مشوقان اینترنتی

برخی از گروه‌ها، تالارهای گفتگو و … حاوی مطالب مشوق خودکشی بوده و یا روش‌های آن را آموزش می‌دهند.

واگیری رسانه‌ای

امروزه ثابت شده‌است که مشاهده تصاویر و کلیپ‌های مربوط به خودکشی می‌تواند منجر به افزایش خودکشی بویژه در میان نوجوانان و جوانان شود. حتی انعکاس بدون ملاحظه خبر خودکشی نیز می‌تواند مؤثر باشد. بنابراین دستورالعمل‌های متعددی برای چگونگی انعکاس خبر خودکشی ایجاد شده‌است.

اجتماعات افراطی

اجتماعات افراطی گروه‌هایی از افراد هستند که افکار و رفتارشان از سوی جامعه پذیرفته نمی‌شود. فضای مجازی فرصت خوبی برای شکل‌گیری گروه‌های افراطی به دور از قانون و نظارت جامعه است. بسیاری از این گروه‌ها مضامین خشن، سادومازوخیستیک (خودآزاری-دیگرآزاری) را توسعه می‌دهند. عضویت در این گروه‌ها برای افراد مستعد می‌تواند آسیب‌رسان باشد.

هرچند موارد مذکور می‌توانند باعث افزایش میزان خودکشی شوند نباید نقش مثبت رسانه‌های اجتماعی در پیشگیری از خودکشی را نادیده گرفت. با توسعه گروه‌های حمایتی، سایت‌های آموزش سلامت روان، سایت‌های کمک رسان و … می‌توان در جهت کاهش آمار خودکشی قدم برداشت.

برای کاهش میزان خودکشی نیاز به برنامه‌ریزی و اقدامات گسترده‌ای است که در این مقاله نمی‌گنجد. اما به عنوان یک راهکار کلیدی توصیه می‌شود:

مترصد علایم هشدار باشید. در صورت رویت تحریک‌پذیری، انزوا، مشغله فکری با مرگ، استفاده بیش از حد از رسانه‌های اجتماعی و تلفن همراه  باب گفتگو را با نوجوان باز کنید.

در مورد خلقیات و امید به زندگی سوال کنید. با حالتی حمایتی و دلسوزانه از وی بپرسید آیا تا کنون به مرگ یا خودکشی فکر کرده است. اگر پاسخش مثبت بود سرزنش نکنید. بلکه به او بگویید که از اینکه وی را در رنج می بینید ناراحت هستید. از او بخواهید تا باهم به روانپزشک مراجعه کنید. به خودکشی مانند یک اورژانس طبی نگاه کنید. مانند کسی که از درد قلبی شکایت دارد. بنابر این وقت را تلف نکنید.

یادداشت برای روزنامه همشهری سوم آبان ماه 96