وسواس (اختلال وسواسی جبری): وقتی افکار ناخواسته یا اعمال غیرقابل مقاومت بر ما پیروز می‌شوند.

  • آیا دائماً افکار غیر قابل کنترل و ناراحت‌کننده دارید؟
  • آیا شما احساس می‌کنید که مجبورید یک سری رفتارها یا آیین ها را بارها و بارها تکرار کنید؟
  • آیا این افکار و رفتارها انجام کارهایی را که از آن لذت می‌برید برای شما سخت کرده است؟

اگر چنین است، ممکن است شما دچار اختلال وسواسی جبری (وسواس) باشید. خبر خوب این است که با درمان، می‌توانید بر ترس‌ها و رفتارهایی که ممکن است زندگی شما را مختل کنند، غلبه کنید.

تعریف

اختلال وسواسی – جبری یک اختلال شایع، مزمن و طولانی‌مدت است که در آن فرد افکار و / یا رفتارهای غیرقابل‌کنترل و تکرارشونده‌ای دارد که احساس می‌کند مجبور است بارها و بارها تکرارشان کند. افراد مبتلا به وسواس ممکن است علائم وسواس، اجبار و یا هر دو را داشته باشند. این علائم می‌توانند با تمام جنبه‌های زندگی مانند کار، مدرسه و روابط شخصی تداخل داشته باشند.

وسواس دکتر ترابی روانپزشک

ابتلا به اختلال وسواسی جبری چه جور حالتی است؟

«من نمی توانم بدون انجام دادن عادات، آئین‌ها یا مراسم خاص خود، کاری را انجام دهم. آنها به تمام جوانب زندگی من حمله کرده‌اند. شمارش مکرر واقعاً مرا کند کرده‌است. من موهایم را سه بار شستشو می‌دادم زیرا فکر می‌کردم عدد سه باعث شانس خوب می‌شود. خواندن من بیشتر طول می‌کشد، زیرا لازم است که سطرهای یک پاراگراف بشمارم.»

«صبح‌ها لباس پوشیدن برایم سخت بود زیرا باید روال مشخص خود را رعایت می‌کردم یا خیلی مضطرب می‌شدم و باید دوباره لباسم را از اول می‌پوشیدم.»

«من همیشه نگران این بودم که اگر من یک سری کارها را دنبال نکنم، والدینم می‌میرند. این افکار باعث اضطراب و ایجاد تشریفات بیشتری در من شده بود. به دلیل زمان زیادی که برای این مراسم‌ها صرف کردم، نتوانستم کارهای زیادی را که برایم مهم بود انجام دهم. تا زمانی که درمان شدم به نظرم نمی‌رسید که بتوانم بر آنها غلبه کنم.»

علائم و نشانه های اختلال وسواسی جبری چیست؟

افراد مبتلا به اختلال وسواسی جبری ممکن است وسواس، اجبار یا هر دو را داشته باشند. برخی از مبتلایان به اختلال وسواسی جبری نیز دچار اختلال تیک هستند. تیک‌های حرکتی شایع شامل حرکات ناگهانی، کوتاه و تکراری مانند چشمک زدن، بر هم کشیدن صورت، پرش شانه یا تکان دادن سر است. تیک‌های صوتی رایج شامل صدای پاک کردن گلو، صدای پاک کردن بینی یا حالت زوزه کشیدن است.

وسواس ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • ترس از میکروب یا آلودگی
  • ترس از گم کردن یا جاگذاشتن چیزی
  • نگرانی در مورد آسیب به خود یا دیگران است
  • افکار ناخواسته و تابو مربوط به رابطه‌ی جنسی، مذهب یا دیگران
  • تمایل به قرینه بودن وسایل یا چینش بسیار دقیق آن‌ها

اجبار ممکن است شامل موارد زیر باشد:

  • تمیزی یا شستشوی بیش از حد قسمتی از بدن
  • نگهداری یا انباشتن اشیاء غیر ضروری
  • مرتب کردن اشیاء با روشی خاص
  • چک کردن مکرر کارها مانند اطمینان از قفل بودن درب یا خاموش بودن اجاق گاز
  • به طور مکرر شمردن اشیاء
  • دائماً به دنبال اطمینان‌بخشی دیگران بودن

آیا هر تکراری وسواس محسوب می‌شود؟

همه‌ی عادت‌ها و تکرارها «اجبار» نیستند. همه‌ی افراد بعضی وقت‌ها وسایل رو چک می‌کنند. اما به طور کلی یک فرد مبتلا به وسواس:

  • نمی‌تواند افکار یا رفتارهای خود را کنترل کند، حتی زمانی که آن افکار یا رفتارها افراطی تشخیص داده شوند.
  • مدت قابل توجهی (مثلاً بیش از ۱ ساعت در روز) برای این افکار و یا رفتارها وقت می‌گذارد.
  • به‌خاطر انجام رفتارها لذت نمی‌برد اما ممکن است احساس آسودگی موقت و مختصری به‌خاطر رفع کوتاه‌مدت اضطراب ناشی از افکار وسواسی داشته باشد.
  • مشکلات مهمی را در زندگی روزمره خود به خاطر این افکار و رفتارها تجربه می‌کند (مثلاً در رابطه با شغل و یا خانواده).

سیر بیماری

علائم اختلال وسواسی-جبری ممکن است بیایند و بروند، در طول زمان بهبود پیدا کنند و یا بدتر شوند. مبتلایان به وسواس با اجتناب از موقعیت‌هایی که باعث تحریک بیماریشان می‌شود به خودشان کمک می‌کنند و یا ممکن است برای آرامش خود از الکل یا مواد مخدر استفاده کنند. اگرچه بیشتر افراد بزرگسال مبتلا به اختلال وسواس می‌دانند که آنچه انجام می‌دهند، منطقی به نظر نمی‌رسد، اما برخی از بزرگسالان و اغلب کودکان ممکن است متوجه نباشند که رفتار آن‌ها خارج از حد معمول است. والدین یا معلمان معمولا اختلال وسواس را در کودکان تشخیص می‌دهند.

اگر فکر می‌کنید وسواس دارید با یک روان‌پزشک در مورد بیماریتان حرف بزنید. اگر اختلال وسواس درمان نشود، می‌تواند در تمام جنبه‌های زندگی شما مشکل ایجاد کند.

جمعیت‌شناسی

اختلال وسواسی-جبری یک اختلال شایع است که بزرگسالان، نوجوانان و کودکان را در سراسر جهان تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. بیشتر افراد تا سن ۱۹ سالگی تشخیص داده می‌شوند، که معمولاً سن شروع آن‌ها در پسران زودتر از دختران است، اما شروع آن بعد از سن ۳۵ سالگی هم اتفاق می‌افتد.

چه عواملی باعث بروز اختلال وسواسی جبری می‌شود؟

اختلال وسواسی جبری ممکن است یک جزء ژنتیکی داشته باشد. بعضی اوقات در اعضای یک خانواده بیشتر دیده می‌شود، اما هیچ‌کس با اطمینان نمی‌داند که چرا برخی از اعضای خانواده آن را دارند، در حالی که برخی دیگر این‌گونه نیستند. محققان دریافته‌اند که چندین بخش از مغز و همچنین فرایندهای بیولوژیک نقش اساسی در افکار وسواسی و رفتار اجباری و همچنین ترس و اضطراب مربوط به آنها دارند.

عوامل ژنتیکی

مطالعات انجام شده روی دوقلوها و خانواده‌ها نشان داده‌اند که افرادی که بستگان درجه‌ی اول ایشان (‏مانند والدین، خواهر و برادر یا کودک)‏ به وسواس مبتلا هستند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به وسواس قرار دارند. اگر بستگان درجه‌ی اول در کودکی یا نوجوانی به وسواس مبتلا شده باشند، این خطر بیشتر است.

ساختار و عملکرد مغز

مطالعات تصویربرداری در بیماران مبتلا به اختلال وسواس، تفاوت‌هایی را در ساختارهای قشر پیشانی و ساب‌کورتیکال مغز نشان داده‌اند. به نظر می‌رسد که ارتباطی بین علائم وسواس و اختلالات در نواحی خاصی از مغز وجود دارد، اما چگونگی این ارتباط واضح نیست. تحقیقات هنوز در حال انجام است.

عوامل محیطی

ارتباط بین آسیب‌های روانی دوران کودکی و علائم وسواس-جبری در برخی مطالعات گزارش شده‌است. برای درک بهتر این رابطه به تحقیقات بیشتری نیاز است. در برخی موارد، کودکان ممکن است به دنبال عفونت استرپتوکوکی، علایم اختلال وسواسی-جبری را نشان دهند که به آن PANDAS گفته می‌شود.

اختلال وسواسی جبری چگونه درمان می‌شود؟

اولین قدم، گفتگو با روان‌پزشک در مورد علائم است. روان‌پزشک باید معاینه کند و از شما درمورد تاریخچه‌ی سلامتی خود سؤال کند تا مطمئن شود که مشکل جسمی باعث ایجاد علائم شما نمی‌شود.

اختلال وسواسی جبری به طور کلی با رفتار درمانی شناختی، دارو یا هر دو درمان می‌شود. در مورد بهترین روش درمانی متناسب با شرایطتان با روان‌پزشک صحبت کنید.

درمان شناختی رفتاری (CBT)

روان‌درمانی می‌تواند یک درمان موثر برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به وسواس باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که انواع خاصی از روان‌درمانی، از جمله درمان شناختی – رفتاری و دیگر درمان‌های مرتبط (‏به عنوان مثال، آموزش معکوس‌سازی عادت)‏ می‌توانند به اندازه‌ی دارو برای بسیاری از افراد مؤثر باشند. تحقیقات همچنین نشان می‌دهد که نوعی از روان‌درمانی شناختی رفتاری به نام مواجه‌سازی و پیش‌گیری از پاسخ (یعنی: قراردادن خود در همان شرایطی که باعث ایجاد علایم وسواس می‌شود، ‏برای مثال لمس اشیای کثیف، اما خودداری از انجام اعمال اجباری، مانند شستن دست‌ها) در کاهش علائم مؤثر است. حتی در افرادی که به درمان دارویی پاسخ خوبی ندادند.

متخصصان بهداشت روان، همچنین ممکن است، برای کودکان، استراتژی‌هایی را برای مدیریت استرس و افزایش حمایت به منظور جلوگیری از تشدید علائم اختلال وسواسی جبری در محیط مدرسه و خانه طراحی کنند.
روان‌درمانی

همانند بیشتر اختلالات روانی، برنامه‌ی درمانی معمولاً برای هر فرد متفاوت است و ممکن است با دارو یا روان‌درمانی و یا با ترکیبی از هر دو شروع شود.

درمان دارویی

روان‌پزشکان همچنین ممکن است داروهای مختلفی را برای درمان اختلال وسواسی جبری از جمله مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRI ها) و نوعی از بازدارنده‌های بازگشت سروتونین (SRI) به نام کلومیپرامین تجویز کنند.

SSRI و SRI معمولاً برای درمان افسردگی استفاده می‌شوند، اما برای علائم اختلال وسواسی جبری نیز مفید هستند. شروع اثر SSRI و SRI ممکن است 10 تا 12 هفته طول بکشد. این داروها همچنین ممکن است باعث عوارض جانبی مانند سردرد، حالت تهوع یا مشکلات خوابیدن شوند.

مصرف‌کنندگان کلومیپرامین، گاهی اوقات خشکی دهان، یبوست، ضربان قلب سریع، و سرگیجه در حالت ایستاده را تجربه می‌کنند. عوارض داروها معمولاً برای اکثر افراد شدید نیست و با ادامه‌ی روند درمان بهبود می‌یابند، به ویژه اگر با دوز کم شروع شود و به مرور زمان به آهستگی افزایش یابد. با پزشک خود در مورد هرگونه عوارض جانبی‌ای که دارید صحبت کنید. بدون اینکه ابتدا با پزشک صحبت کنید، مصرف داروها را قطع نکنید. روان‌پزشک با همکاری شما سعی خواهد کرد تا بهترین دارو و دوز را برای شما پیدا کند.

اگر علائم با این نوع داروها بهبود نیابد، تحقیقات نشان می‌دهند که برخی از بیماران ممکن است به یک داروی ضدروان‌پریشی پاسخ خوبی دهند.

نکات مهم درمان دارویی وسواس

اگر برای شما دارو تجویز شده است، به نکات زیر توجه کنید:

  • با روان‌پزشک خود صحبت کنید تا مطمئن شوید که خطرات و فواید داروهایی که مصرف می‌کنید را به‌درستی یاد گرفته‌اید.
  • قبل از اینکه با روان‌پزشکتان حرف بزنید مصرف دارو را قطع نکنید. توقف ناگهانی دارو ممکن است منجر به عود بیماری یا بدتر شدن علائم وسواس شود. همچنین اثرات ناخوشایند یا به طور بالقوه خطرناک نیز ممکن است وجود داشته باشد.
  • هر گونه نگرانی در مورد عوارض جانبی را فورا به پزشک خود گزارش دهید. ممکن است نیاز به تغییر دوز و یا تعویض دارو داشته باشید.

گزینه‌های درمانی دیگر

در سال ۲۰۱۸، سازمان غذا و داروی آمریکا تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مغز (‏TMS)‏ را به عنوان یک درمان کمکی در درمان وسواس در بزرگسالان تأیید کرد.

پیش‌آگهی

اختلال وسواسی جبری یک اختلال مزمن است که می‌تواند شدت‌های متفاوتی داشته‌باشد. بدون درمان، علائم ممکن است زباد، کم و یا گاهی محو شوند، اما به ندرت به طور خودبه‌خود بهبود می‌یابد.

به طور کلی، نزدیک به 70 درصد از بیماران که تحت درمان قرار می‌گیرند، بهبود قابل توجهی در علائمشان تجربه می‌کنند. با این حال، اختلال وسواسی جبری یک بیماری مزمن است، با علایمی که ممکن است در طول عمر بیمار ظاهر و ناپدید شوند. تقریباً 15 درصد از بیماران ممکن است سیر وخیم تدریجی علائم و یا افت عمل‌کرد در طول زمان را نشان دهند. تقریباً در 5 درصد از بیماران مبتلا به اختلال وسواسی جبری، بهبودی کامل علائم، بین دوره‌های تشدید علایم وجود دارد.

آیا گمان می‌کنید به اختلال وسواسی جبری مبتلا هستید؟

می‌توانید با پر کردن پرسش‌نامه‌ی ییل-بروان شدت علام خود را تخمین بزنید. به یاد داشته باشید این پرسش‌نامه نمی‌تواند تشخیص دهد که آیا حتماً شما وسواس دارید یا خیر. تشخیص نهایی بیماری فقط با مصاحبه و معاینه‌ی روان‌پزشکی مقدور است. بنابراین می‌توانید با دکتر ترابی تماس بگیرید تا پس از ویزیت و معاینه‌ی دقیق در صورت تأیید تشخیص، اقدامات لازم برای شما برنامه‌ریزی شوند.