اختلال دوقطبی چیست؟

تعریف

اختلال دوقطبی (اختلال افسردگی-شیدایی)، یک مشکل سلامت روان است که منجر به تغییرات شدید در خلق و خوی افراد می‌شود. اگر شما اختلال دوقطبی دارید، ممکن است گاهی اوقات بیش از حد هیجان‌زده، تکانشگر (کسی که آنی و بدون فکر قبلی عمل می‌کند)، تحریک‌پذیر و غیرمنطقی باشید (‏مانیک ‏و یا هیپومانیک ‏یک شکل ملایم‌تر از مانیا)‏. همچنین در زمان‌های دیگر ممکن است احساس غم و اندوه بیش از حد داشته باشید (‏افسردگی شدید)‏.

اختلال دوقطبی می‌تواند عملکرد ما را در محل کار، مدرسه، ارتباط با دوستان و یا خانواده تضعیف کند و حتی خطر خودکشی را در صورت عدم درمان و یا درمان نادرست افزایش دهد. با این حال، روش‌های درمانی مؤثری برای این اختلال در دسترس است. به دلایل بسیاری ممکن است سال‌ها طول بکشد تا اختلال دوقطبی تشخیص داده شود. به عنوان مثال، فرد ممکن است پیش از حمله‌ی مانیا یا هیپومانیا، چندین حمله‌ی افسردگی داشته باشد.

روبان سیاه و سفید نماد اختلال دوقطبی است.

اختلال دوقطبی

علل اختلال دوقطبی چیست و چقدر شایع است؟

علت دقیق اختلال دوقطبی روشن نیست. مشکل ممکن است مربوط به عدم تعادل مواد شیمیایی در مغز باشد. این مواد شیمیایی به سلول‌ها کمک می‌کنند تا با یکدیگر ارتباط برقرار کنند و نقش اساسی در تمام عملکردهای مغز از جمله حرکت، حس، حافظه و هیجانات بازی می‌کنند.

تقریباً یک تا سه درصد مردم در سراسر جهان اختلال دوقطبی دارند. افرادی که سابقه‌ی خانوادگی اختلال دوقطبی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این بیماری هستند. بیشتر بیماران اولین نشانه‌های اختلال دوقطبی را بین ۱۵ تا ۳۰ سال نشان می‌دهند. بروز علایم اختلال دوقطبی در کودکی و یا برای اولین بار در سنین بالای ۶۵ سال شایع نیست

اختلال دوقطبی چه علایمی دارد؟

مانیا

مانیا باعث می‌شود که شما به طور غیرطبیعی و مداوم احساس شادی، عصبانیت، بیش‌فعال بودن، تکانشی و غیر منطقی بودن در زمان‌های مختلف بکنید. این احساسات حداقل یک هفته طول می‌کشد و ممکن است آن‌قدر شدید باشد که نیاز داشته باشید در یک بیمارستان تحت درمان قرار بگیرید.

علایم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • احساس قدرت‌های ویژه و برتری
  • کاهش نیاز به خواب، بی‌قراری
  • بیش از حد صحبت کردن
  • افزایش فعالیت
  • احساس سبقت گرفتن افکار
  • کم شدن تمرکز
  • شوخی کردن یا خندیدن نامتناسب، یا وارد بحث و جدل شدن بیش از حد
  • ولخرجی و یا فعالیت‌های جنسی نامتناسب

مانیا (شیدایی) اغلب باعث مشکل در روابط با دوستان و خانواده می‌شود و می‌تواند در کار و یا مسئولیت‌های دیگر اختلال ایجاد کند. در طی یک دوره شیدایی، حالات روحی شما می‌تواند به سرعت از سرخوشی به افسردگی و یا تحریک‌پذیری تغییر کند.

هایپومانیا – هایپومانیا نسبت به مانیا شدت کمتری دارد اما باعث تغییر غیرطبیعی در خلق و خو می‌شود. حمله‌های هیپومانیا معمولاً کوتاه‌تر از حمله‌های شیدایی هستند اما حداقل به مدت چهار روز طول می‌کشند. هایپومانیا ممکن است به طور جدی بر توانایی شما برای کار کردن و یا رفتن به مدرسه تأثیر نگذارد و حتی برخی افراد در طول یک دوره هایپومانیک بهتر از قبل عمل می‌کنند. ممکن است لازم نباشد که فرد مبتلا به هایپومانیا را در بیمارستان بستری کرد اما باید با دارو درمان شود چون ممکن است منجر به یک حمله مانیا (شیدایی) و یا افسردگی شود.

افسردگی

افراد مبتلا به افسردگی احساس غم و ناراحتی شدیدی دارند و در کارهای معمول زندگی مثل استحمام، لباس پوشیدن و آشپزی کردن مشکل دارند. در طول یک دوره‌ی افسردگی، ممکن است بیشتر اوقات احساس ناراحتی کنید و یا ممکن است علاقه‌ی کمی به فعالیت داشته باشید و یا اصلاً بی‌علاقه باشید.

علایم دیگر ممکن است شامل موارد زیر باشند:

  • کاهش وزن و یا افزایش وزن (‏به دلیل تغییرات در میزان مصرف)
  • مشکل در خوابیدن، یا خواب زیاد
  • به‌راحتی خشمگین شدن
  • خستگی، از دست دادن انرژی، کندی
  • احساس بی‌ارزشی یا گناه
  • دشواری تمرکز و تصمیم‌گیری
  • افکار مرگ یا خودکشی

برای آشنایی با اختلال افسردگی اینجا را مطالعه کنید.

خودکشی

خطر خودکشی در افراد مبتلا به اختلال دوقطبی در مقایسه با افراد مبتلا به سایر بیماری‌های روان‌پزشکی (‏از جمله افسردگی اساسی) بیشتر است. خودکشی اغلب نتیجه‌ی احساس ناامیدی است و در افرادی که علائم شدیدی دارند و باید برای درمان در بیمارستان بستری شوند، احتمال بیشتری دارد. اگر یکی از اعضای خانواده یا یک دوست به خودکشی اشاره می‌کند، باید این را یک تهدید جدی در نظر بگیرید و بلافاصله با روان‌پزشک شخص تماس بگیرید. اگر خودتان به خودکشی فکر می‌کنید، به روان‌پزشک زنگ بزنید یا به اورژانس نزدیک‌ترین بیمارستان روان‌پزشکی مراجعه کنید.

تشخیص

هیچ تست و آزمایشی وجود ندارد که بتواند اختلال دوقطبی را تشخیص دهد. در عوض، تشخیص براساس سابقه‌ی پزشکی و روان‌پزشکی و معاینه‌ی وضعیت جسمی و روانی است. ممکن است تست آزمایشگاهی برای رد سایر بیماری‌ها و اختلالات انجام شود.

درمان اختلال دوقطبی

درمان قطعی اختلال دوقطبی

متأسفانه اختلال دوقطبی درمان قععی ندارد. پس به صداقت کسی که ادعا می‌کند درمان قطعی اختلال دوقطبی را ارائه می‌کند شک کنید. درمان در اختلال دوقطبی بر روی کاهش علایم، کنترل فاز حاد و پیشگیری از عود تمرکز می‌کند. برخی خوب به درمان پاسخ می‌دهند و برخی بد.

درمان مانیا (شیدایی)

درمان شیدایی بر مدیریت علائم و ایمن نگه داشتن شما تمرکز دارد. در مراحل اولیه‌ی مانیا (‏که مرحله حاد نامیده می‌شود)‏، ممکن است روان‌پریش باشید (‏یعنی داشتن باورهای ثابت و نادرست، یا شنیدن صداها یا دیدن چیزهایی که دیگران نمی‌توانند ببینند یا بشنوند)‏. ممکن است قادر به تصمیم‌گیری‌های درست نباشید و ممکن است در معرض خطر آسیب زدن به خودتان یا دیگران باشید. ممکن است لازم باشد که به طور موقت در بیمارستان تحت درمان قرار بگیرید تا زمانی که داروهایتان اثر کنند.

داروها درمان اصلی مانیا (شیدایی) هستند. معمولاً ممکن نیست که از قبل بفهمیم کدام دارو مؤثرترین دارو خواهد بود و باعث عوارض جانبی کمتری خواهد شد. ممکن است لازم باشد قبل از پیدا کردن بهترین دارو چندین دارو را امتحان کرد.

درمان شیدایی تا زمانی ادامه می‌یابد که علائم شما به طور کامل برطرف شوند و شما عملکرد نرمال داشته باشید. بسیاری از بیماران برای جلوگیری از عود مجدد مانیا (شیدایی) برای مدت زیادی به مصرف دارو ادامه می‌دهند.

داروهای ضدروان‌پریشی

داروهای ضدروان‌پریشی اغلب در درمان مانیا (شیدایی) به کار می‌روند. آن‌ها ممکن است به تنهایی و یا در ترکیب با داروهای دیگر به کار روند. برای بیماران مبتلا به مانیای شدید درمان ترکیبی توصیه می‌شود. عوارض جانبی شایع هستند.

برای مثال داروهای ضد روان‌پریشی خاص، مانند الانزاپین، ریسپریدون و کوئتیاپین ممکن است منجر به افزایش وزن، قند خون بالا، دیابت قندی، و کلسترول بالا شوند. داروهای ضدروان‌پرشی زیپراسیدون و آریپیپرازول ممکن است همانند سایر داروهای ضدروان‌پریشی مؤثر باشند، اما با خطر کم‌تر افزایش وزن و دیابت.

کلوزاپین یک داروی ضدروان‌پریشی است که ممکن است به طور خاص در بیمارانی که به سایر عوامل تثبیت‌کننده خلق و داروهای ضد روان‌پریشی پاسخ نمی‌دهند مؤثر باشند. با این حال، خطر کاهش تعداد گلبول‌های سفید خون وجود دارد. لذا هفته‌ای یک‌بار باید آزمایش خون انجام شود.

داروهای دیگر – داروهایی مانند لیتیوم، والپروات و کاربامازپین نیز اغلب در درمان مانیا (شیدایی) یا هیپو مانیا استفاده می‌شوند. تمام این داروها ممکن است موثر باشند و انتخاب آن‌ها اغلب براساس داروهایی که قبلاً مصرف کرده‌اید، عوارض جانبی و بیماری‌های دیگر شما صورت می‌گیرد.

لیتیوم

لیتیوم سال‌ها است که برای درمان مانیا (شیدایی) به کار می‌رود. مطالعات همچنین نشان می‌دهند که لیتیوم ممکن است خطر خودکشی یا آسیب به خود را کاهش دهد (‏آسیب زدن به خود حتی بدون قصد خودکشی)‏. عوارض جانبی شایع لیتیوم می‌تواند شامل افزایش ادرار، لرزش، مدفوع شل، مشکل در تفکر شفاف و یا افزایش وزن باشد. اختلال در عملکرد کلیه، ضربان قلب و یا عملکرد تیروئید می‌تواند در افرادی که لیتیوم را به مدت طولانی مصرف می‌کنند، رخ دهد.
اندازه‌گیری سطح لیتیوم در خون به طور منظم در هنگام مصرف لیتیوم توصیه می‌شود. آزمایش خون معمولاً هر ۶ تا ۱۲ ماه یکبار پس از تثبیت دوز لیتیوم انجام می‌شود.

اگر لیتیوم را بیش از حد مصرف کنید و یا کلیه‌های شما به کم‌کار باشند ممکن است باعث مشکلات جدی‌ای شوید. همچنین اگر به شدت آب بدن خود را از دست بدهید و یا داروهای خاصی را با لیتیوم مصرف کنید ممکن است دچار علایم مسمومیت با لیتیوم شوید. اگر لیتیوم مصرف می‌کنید، قبل از مصرف هرگونه داروی جدید، با روان‌پزشک معالج خود صحبت کنید.

والپروات

والپروات دارویی است که در درمان شیدایی موثر است. ممکن است به جا و یا در ترکیب با لیتیوم به‌کار رود. عوارض جانبی معمول والپروات شامل افزایش وزن، تهوع، استفراغ، ریزش مو، کبود شدن بدن و یا لرزش است. آزمایش خون دوره‌ای معمولاً برای بررسی سطح خونی دارو و بررسی عوارض احتمالی آن انجام می‌شود.

کاربامازپین

کاربامازپین نیز در درمان اختلال دوقطبی مفید است. شایع‌ترین عوارض جانبی کاربامازپین شامل تهوع، استفراغ، اسهال، خارش، راش پوستی و احتباس مایعات است. توصیه می‌شود که آزمایش خون دوره‌ای برای بررسی سطح خونی دارو و بررسی عوارض احتمالی آن انجام شود.

کاربامازپین با روش‌های پیشگیری از بارداری (مانند ‏قرص، حلقه‌ی واژینال، پچ پوستی)‏ تداخل می‌کند و اثر این روش‌ها را در پیش‌گیری از بارداری کم‌تر می‌کند.

درمان افسردگی

داروهای ضد روان‌پریشی

داروهای ضد روان‌پریشی ممکن است به درمان افسردگی دوقطبی کمک کنند. به طور خاص، الانزاپین یا کوئتیاپین می‌توانند برای بیماران مبتلا به افسردگی دوقطبی مفید باشند. در برخی موارد، یک داروی ضدروان‌پریشی با یک داروی ضد افسردگی ترکیب می‌شود.

لاموتریژین

لاموتریژین برای درمان تشنج ابداع شد اما برای افراد مبتلا به افسردگی دوقطبی نیز موثر است. در حین مصرف این دارو نیازی به آزمایش‌های دوره‌ای خون نیست.

اگر لاموتریژین با برخی داروها مصرف شود می‌تواند عوارض جانبی جدی‌ای داشته باشد پس مطمئن شوید که روان‌پزشکتان فهرست به‌روز شده‌ای از نسخه‌ها و داروهای شما را در اختیار دارد. یک عارضه‌ی نادر اما جدی (‏به نام سندروم استیونز – جانسون)‏ می‌تواند در مراحل اولیه‌ی درمان رخ دهد؛ اگر متوجه یک جوش جدید در حین مصرف لاموتریژین شدید، فوراً با پزشک خود تماس بگیرید.

لیتیوم

لیتیوم نیز معمولاً در درمان افسردگی دوقطبی به کار می‌رود.

داروهای ضد افسردگی

داروهای ضد افسردگی ممکن است برای درمان افراد مبتلا به افسردگی دوقطبی و گاهی اوقات در ترکیب با یک تثبیت‌کننده‌ی خلق به‌کار روند. با این حال، افراد مبتلا به اختلال دوقطبی که از داروهای ضد افسردگی استفاده می‌کنند، باید به دقت تحت نظر باشند زیرا این احتمال وجود دارد که داروهای ضد افسردگی باعث بروز مانیا (شیدایی) شوند.

درمان تشنج الکتریکی (‏ECT)‏

در طول درمان تشنج الکتریکی (ECT)، یک جریان الکتریکی از مغز عبور کرده که باعث تغییرات شیمیایی می‌شود و می‌تواند افسردگی شدید را تسکین دهد. هرچند دانشمندان هنوز به طور کامل درک نمی‌دانند که ECT چگونه این کار را انجام می‌دهد، می‌دانند که باعث تغییرات مفیدی در مولکول‌ها و سلول‌های مغز افراد مبتلا به افسردگی می‌شود. ECT مخصوصاً برای افراد مبتلا به افسردگی شدید و تهدیدکننده‌ی زندگی که به داروها پاسخ نداده‌اند، موثر است.

شواهدی وجود دارد که ECT می‌تواند در درمان مانیا (شیدایی) نیز موثر باشد. به بیمارانی که از ECT استفاده می‌کنند بیهوشی عمومی داده می‌شود تا به خواب بروند و متوجه چیزی نشوند. بیمار قبل، حین و بعد از درمان به دقت تحت نظر قرار می‌گیرد.

عوارض جانبی این درمان شامل سردرگمی مختصر و از دست دادن حافظه به‌صورت موقت است. اگرچه ECT اغلب در رسانه‌ها به صورت منفی به تصویر کشیده شده‌است، اما باعث بهبود سریع و چشمگیر افسردگی می‌شود و عوارض جانبی کمی دارد. از ECT می توان در زنان باردار و کسانی که نمی‌توانند داروهای ضد افسردگی و یا تثبیت‌کننده‌ی خلق را تحمل کنند، استفاده کرد و به ویژه برای کسانی که نیاز به درمانی دارند که به سرعت اثر کند، مفید است.

درمان نگهدارنده

داروها

هنگامی که علائم مانیا (شیدایی) یا افسردگی تحت کنترل هستند، درمان بر جلوگیری از عود تمرکز می‌کند. اغلب به افرادی که دچار حالت مانیا (شیدایی) شده‌اند پس از کنترل مانیا توصیه می‌شود که به مصرف دارو برای جلوگیری از عود اختلال دوقطبی ادامه دهند. این داروها معمولاً شامل یک تثبیت‌کننده‌ی خلق، مانند لیتیوم یا والپروات است. وقتی مصرف یک دارو به‌تنهایی بی‌فایده است و یا نمی‌توانید عوارض جانبی دارویی را تحمل کنید ممکن است داروهای دیگری نیز توصیه شوند.

روان‌درمانی (‏مشاوره)

گرچه داروها درمان انتخابی اختلال دوقطبی هستند، مشاوره و صحبت‌درمانی نیز نقش مهمی در درمان دارند، مخصوصاً پس از یک حمله‌ی حاد بیماری.
روان‌درمانی ممکن است شامل مشاوره‌ی فردی و نیز آموزش، درمان زناشویی و خانواده‌درمانی، یا روان‌درمانی مصرف الکل و / یا مواد مخدر باشد. روان‌درمانی می‌تواند به شما کمک کند تا با درمان دارویی ارتباط و همکاری بهتری داشته باشید و از این طریق می‌تواند خطر عود بیماری و نیاز به بستری شدن را کاهش دهد.

زنان و اختلال دوقطبی

بارداری

زنانی که برای اختلال دوقطبی دارو مصرف می‌کنند قبل از بارداری باید با پزشک یا پرستار خود صحبت کنند. اگر دارویی برای اختلال دوقطبی مصرف می‌کنید و متوجه شدید که باردار هستید، ناگهان مصرف دارو را متوقف نکنید. در عوض، با روان‌پزشک خود صحبت کنید تا مشخص کند که آیا باید به مصرف داروهایتان ادامه دهید، یا آن‌ها را تغییر دهید، یا به آرامی دوز داروهایتان را کاهش دهید. توقف دارو در دوران بارداری (‏به خصوص اگر این کار به طور ناگهانی انجام شود) ‏می‌تواند خطر عود دوره‌های افسردگی و مانیا (شیدایی) را پس از تولد نوزاد افزایش دهد.

تصمیم‌گیری برای ادامه‌ی مصرف دارو در دوران بارداری به دلیل وجود خطرات احتمالی برای شما (مثلاً ‏اگر درمان نشوید و یا درمانتان ناقص انجام شود ممکن است دچار عود بیماری شوید)‏، جنین در حال رشد شما (مثلاً اثرات احتمالی داروها بر جنین یا در صورت عدم درمان تأثیرات بیماری و عود بیماری بر جنین) و خانواده‌ی شما دشوار است. شما باید در مورد تمام خطرات و مزایای درمان با روان‌پزشک خود گفت‌وگو کنید.

در گفت‌وگوی خود، مسائل زیر را در نظر بگیرید:

نوزادان زنانی که در سه‌ماهه اول بارداری، لیتیوم دریافت می‌کنند، خطر ناهنجاری‌های قلبی بیشتری دارند. با این حال، این ریسک بسیار پایین است. یک سونوگرافی از قلب کودک معمولاً در ۱۸ تا ۲۰ هفته حاملگی برای غربالگری نقایص قلبی توصیه می‌شود. درضمن لیتیوم اگر در اواخر بارداری مصرف شود می‌تواند باعث ایجاد عوارض شود. با این حال، به زنانی که به لیتیوم نیاز دارند توصیه می‌شود که به مصرف آن ادامه دهند، اگرچه دوز آن ممکن است کم شود. تاکنون اثرات رفتاری طولانی‌مدت ناشی از لیتیوم در کودکان دیده نشده است.

داروهای ضد تشنج از جمله کاربامازپین، لاموتریژین و والپروات خطر نقص‌های مادرزادی را افزایش می‌دهند و معمولاً در طول بارداری توصیه نمی‌شوند.

اگر به مصرف والپروات و یا کاربامازپین ادامه دهید، باید یک مکمل حاوی ۴ میلی‌گرم اسید فولیک را از ۳ ماه قبل از تلاش برای باردار شدن شروع کنید و حداقل به مدت ۳ ماه بعد از بارداری ادامه دهید. این ممکن است خطر نوعی نقص در تولد را کاهش دهد، که به عنوان نقص لوله عصبی شناخته می‌شود و ممکن است در نوزادان مادرانی که والپروات یا کاربامازپین مصرف می‌کنند، شایع‌تر باشد.

احتمال ایجاد نقص‌های مادرزادی با داروهای ضدروان‌پریشی جدید، مانند الانزاپین، کوئتیاپین، و ریسپریدون کم است، اما اطلاعات زیادی در مورد ایمنی این داروها در طول بارداری وجود ندارد. علاوه بر این، هیچ داده‌ی بلند مدتی در مورد این که چگونه این داروها می‌توانند به طور بالقوه کودک را تحت‌تأثیر قرار دهند، وجود ندارد.

پیشگیری از بارداری

برخی از داروهایی که برای درمان اختلال دوقطبی استفاده می‌شوند، از جمله کاربامازپین، با قرص‌های پیشگیری از بارداری، پچ پوستی و حلقه‌ی واژینال تداخل دارند. در نتیجه، زنانی که این داروها را مصرف می‌کنند باید روش دیگری برای پیشگیری از بارداری در نظر بگیرند (‏به عنوان مثال، تزریق دپومدروکسی پروژسترون استات، کاندوم، یا یک وسیله داخل رحمی)‏. سطح خونی لاموتریژین، در زنانی که قرص‌های ضد بارداری مصرف می‌کنند، کاهش می‌یابد. برخی از زنانی که لاموتریژین و قرص پیشگیری از بارداری مصرف می‌کنند به دوز بالاتری از لاموتریژین نیاز دارند.